حوزه علمیه کربلا
حوزه علمیه کربلا از حوزه‌های علمیه شیعه در کشور عراق. با تأسیس شهر کربلا بر اثر سکونت شیعیان در کنار مرقد امام حسین(ع)، عالمان دینی به مرور در این شهر سکنی گزیدند و مدارس دینی ساخته شدند. پس از سقوط اصفهان به دست محمود افغان با مهاجرت علمای ایران به کربلا، حوزه کربلا محل منازعه بین اخباریان و اصولیان بود. با مهاجرت محمد تقی شیرازی به کربلا، حوزه این شهر رونق گرفت و او فتوای مشهور خود علیه استعمارِ انگلیس را از حوزه علمیه کربلا صادر کرد.
پیشینه
کربلا پس از قیام امام حسین(ع) همواره مورد توجه شیعه بوده است. با افزونی شمار زائران برخی در کنار آرامگاه سیدالشهدا سکنی گزیدند و شهر کربلا رونق گرفت. همچنین کربلا پذیرای عالمان و دانشجویان علوم دینی از کشورهای مختلف گشت.
دوره‌های مختلف حوزه کربلا
دوره اول
نخستین دوره از حوزه علمیه کربلا به عصر امامان شیعه می‌رسد که در آن دوره برخی از راویان حدیث به تربیت شاگرد اقدام کرده‌اند این دوره تا غیبت کبری ادامه داشت.
عبدالله بن جعفر حمیری از شاگردان و اصحاب امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) و از نخستین کسانی است که در حوزه علمیه کربلا به تربیت شاگرد همت گمارده است. بنا بر نقل شیخ طوسی، عبدالله بن جعفر حمیری دارای هفده کتاب بود که تنها یک اثر او به دست ما رسیده است.
دوره دوم
دوره دوم حوزه علمیه کربلا پس از غیبت کبری آغاز گردید و تا قرن یازدهم هجری امتداد یافت.
احمد بن علی نجاشی از شاگردان شیخ مفید و از اساتید سید مرتضی و شیخ طوسی از بزرگان علمای بغداد است که در شهرهایی چون نجف، کوفه، سامرا، بصره و کربلا به آموزش فقه، حدیث، رجال، تاریخ و ادب پرداخته است. کتاب رجال او از مشهورترین کتب رجالی شیعه است.
ابن حمزه طوسی که از بزرگان فقه شیعه در قرن ششم هجری است در این شهر به خاک سپرده شده و به احتمالی در کربلا حوزه درس داشته است. سید فخار موسوی از فقهای شیعه در قرن هفتم هجری است که نخست در شهر حله سپس در بغداد، کربلا، نجف، کوفه و دیگر نقاط عراق به تحصیل علوم دینی پرداخت.
سیدبن طاووس از دیگر دانشمندان شیعی است که سه سال از تحصیلات خود را در حوزه عملیه کربلا سپری کرده است. شهید اول از دیگر علمایی است که در حوزه کربلا به تحصیل پرداخته است و ابن خازن حائری در کربلا ریاست علمی را عهده‌دار بود.
ابن فهد حلی از دیگر دانشمندان حوزه علمیه کربلاست او از شاگردان فاضل مقداد و ابن خازن حائری به شمار می‌آید.
در قرن سوم و مطلع قرن چهارم کربلا به عنوان یکی از بزرگترین مراکز علمی و آموزشی ظاهر گردید. این حوزه قبل از حوزه نجف که در سال ۴۵۰ به همت شیخ طوسی بنا شد، بنیاد نهاده شد.
شیخ ابوالقاسم حُمَید در نیمه نخست قرن سوم جنبش علمی بزرگی در حوزه کربلا به وجود آورد و آثاری در حدیث از خود به یادگار گذاشت. از شاگردان او کلینی است و از مشایخ او علی بن ابراهیم قمی صاحب تفسیر قمی است.
علی رغم این که در عصر آل بویه، مدرسه علمی شیعه به بغداد انتقال یافت ولی حوزه کربلا همچنان به حیات علمی خود ادامه می‌داد و رقیب حوزه بغداد بود.
بغداد در حمله سلاجقه توسط طغرل بیگ سلجوقی در سال ۴۴۷ق اشغال گردید و کتابخانه‌های بزرگ شیعی به آتش کشیده شد ولی کربلا چون در جنوب غرب عراق قرار دارد و قسمت غرب و جنوب کربلا هم مرز با دولت فاطمیان شیعه بود لذا کمتر مورد یورش سلاجقه قرار گرفت.
در قرن ششم هجری، در حوزه کربلا به نام شیخ امام عمادالدین محمد طوسی حائری و ابن حمزه طوسی برمی‌خوریم. در این عصر تمام موسسین حوزه حله از حوزه‌های شیعی در کربلا کسب علم می‌کردند. می‌توان از ابن ادریس موسس حوزه حله نام برد که از شاگردان حوزه کربلا بود.
در قرن هفتم شمس الدین ابی علی فخار حوزه کربلا را احیا کرد. پس از وفات وی فرزندش سید جلال الدین عبدالحمید راه پدر را ادامه داد و از مشهورترین شاگردانش سید بن طاووس بود. در این دوره خاندان معدّ حوزه کربلا را اداره می‌کردند و از مدرسین بودند.
در نیمه دوم قرن هفتم و مطلع قرن هشتم هجری، در حوزه کربلا با نام خاندان علقمی برخورد می‌کنیم این خاندان خدمات زیادی به فرهنگ شیعه کرده‌اند. این طایفه از ذریه احمد بن محمد بن علی علقیمی هستند. از علمای این خاندان در کربلا شیخ مویدالدین محمد است. وی کرسی تدریس و زعامت را تا ربع اول قرن هشتم هجری در کربلا به خود اختصاص می‌دهد. از مشهورترین شاگردان وی سید تاج الدین ابوعبدالله محمد بن القاسم معروف به ابن مُعَیه استاد شهید اول است. از این زمان تا قیام صفویان ریاست حوزه کربلا با خاندان بنی فوارس بود.
پس از افول حوزه علمیه حله، در قرن نهم هجری مرجعیت علمی شیعیان به کربلا بازگشت و این هنگامی بود که شیخ احمد بن فهد حلی حائری مسند تدریس حوزه کربلا را به عهده گرفت. بعد از ابن فهد ریاست حوزه کربلا به شیخ ابراهیم کفعمی منتهی گردید.
از علمای کربلا در قرن دهم میرسید فخرالدین یا شرف الدین محمد بود که پس از طغیان اخباریه قزوین در عصر صفویان به کربلا رفت. وی از مشایخ اجازه شهید ثانی است.
دوره سوم
در دو قرن یازدهم و دوازدهم عللی از جمله روی کار آمدن صفویان و جو علمی حاکم بر حرمین شریفین، دست به دست هم داد تا مکتب اخباری رواج یابد و مکتب اصولی را تحت الشعاع قرار دهد.
از علمای قرن یازدهم هجری در حوزه کربلا شیخ ملا محمدکاظم طالقانی قزوینی می‌باشد. پس از سقوط اصفهان در سال ۱۱۳۵ق و از هم پاشیدن دولت صفویان به دست گروهی از افاغنه هجرت علما و مجتهدین به کربلا فزونی یافت و عصر طلایی حوزه کربلا آغاز گردید. سید نصرالله حائری معروف به مدرس الطف از علمای این دوره می‌باشد. اجازات اکثر علمای قرن دوازده و سیزده مستقیم یا بدون واسطه به او منتهی می‌شود.
پس از سقوط اصفهان و شروع نا امنی در ایران، علما به حوزه کربلا سرازیر شدند، مکتب کربلا، اصولی بود اما مشرب اکثر مهاجران ایرانی اخباری بود به همین خاطر حوزه کربلا به دو شاخه اخباری با رهبری شیخ یوسف بحرانی و اصولی با رهبری وحید بهبهانی تقسیم گردید. در نهایت مکتب اصولیان به رهبری وحید بهبهانی پیروز شد. او شاگردان زیادی تربیت کرد و آنها را به سایر حوزه‌های علمی شیعه گسیل داشت تا مکتب اصولی او را تعمیم دهند. پس از وفات وحید بهبهانی ریاست حوزه کربلا به عهده فرزندش، سید محمد مهدی بحرالعلوم و میرزا مهدی شهرستانی افتاد. در زمان سید محمد مهدی بحرالعلوم مرکزیت تدریس از کربلا به نجف منتقل گردید.
پس از فرزند وحید بهبهانی، سید محمد مهدی بحرالعلوم و میرزا مهدی شهرستانی کرسی تدریس منحصر به سیدعلی طباطبائی شد. پس از وفات سیدعلی طباطبائی مرجعیت به فرزندش سید محمد مجاهد رسید. با مهاجرت سید محمد مجاهد به ایران و شرکت در جنگ ایران و روس حوزه درسش تعطیل شد و به دنبال آن از رونق حوزه علمیه کربلا کاسته شد.
پس از وفات سید محمد مجاهد مرجعیت منحصراً به شریف العلماء مازندرانی رسید. بعد از وفات شریف العلماء در سال ۱۲۴۶ق، زعامت حوزه کربلا به شاگردش سید ابراهیم قزوینی رسید و پس از او مرجعیت به محمد صالح برغانی حائری منتهی گردید. بعد از وفات برغانی محمدحسین فاضل اردکانی زعیم حوزه کربلا بود. پس از او ریاست حوزه به زین العابدین مازندرانی حائری منتهی گردید. سپس زعامت حوزه کربلا به مدرس الطف شیخ میرزا علینقی برغانی حائری رسید.
دوره چهارم
دوره چهارم از قرن سیزدهم هجری شروع می‌شود و تا عصر حاضر ادامه دارد. این دوره از حوزه علمیه کربلا با هجرت میرزا محمد تقی شیرازی شروع شد. محمد تقی شیرازی در حوزه علمیه کربلا فتوای مشهور خود علیه استعمار را صادر کرد.
معماری مدارس علمیه
مدارس دینی کربلا، دارای ویژگی‌های معماری خاصّی هستند که با هدفی که برای آن ساخته شده‌اند، هماهنگی دارند. همچنین طرّاحی آنها نشان دهنده نوعی سبک معروف معماری در عراق است که به علّت نسبتش به شهر حیره که نزدیک کوفه است، «سبک حیری» نامیده می‌شود. در نقشه این سبک، صحن (حیاط رو باز یا فضای باز داخلی) جایگاه اوّل را دارد. سپس ایوان‌های سقف‌دار و روباز، اتاق ها، نمازخانه، راهروها و درهای ورودی در مکانی که همه سرویس‌های ساختمان رو به آن هستند، قرار می‌گیرند.
در وسط حیاط، اغلب حوضی با فواره آب قرار دارد که بیشتر برای وضو گرفتن از آن استفاده می‌شود و گاهی یک یا چند، درخت نیز دیده می‌شود. نمای بیرونی تنها شامل درهای ورودی می‌شود که گاهی پنجره‌هایی نیز در آن وجود دارد. در نمای بیرونی برخی مدارس دینی و روی سطح مشخصی از دیوارها، شکل‌های تزئینی از آجر دیده می‌شود که ظاهری زیبا و جالب به این ساختمان‌ها داده است. در ساخت مدارس دینی کربلا از طابوق (آجر بزرگ) و گچ استفاده شده است. این مدارس از داخل، با سرامیک رنگی و گچ که در میان آنها نوشته‌هایی از آیات قرآن به چشم می‌خورد، زینت داده شده‌اند، هم چنین با مواد تزئینی گوناگون چوبی که پنجره‌ها و آشپزخانه‌ها را با شیشه‌های رنگی زیبا می‌پوشانند.
مدارس علمیه کربلا
مدرسه‌های اسلامی با روی کار آمدن آل بویه در ایران و عراق، تأسیس شدند. در این مدارس در تمام شهرهای زیر سلطه آنها به خصوص در شهرهای شیعه نشین، فقه امام جعفر صادق(ع) تدریس می‌شد. عضد الدوله، از خاندان آل بویه، هنگام دیدار از شهر کربلا و بازسازی بنای بارگاه امام حسین(ع) در سال ۳۶۹ق (۹۸۰ م)، اوّلین مدرسه عراق را در این شهر به نام «عضدیه» احداث کرد. این مدرسه در کنار مسجد رأس الحسین قرار داشت که آن را عضد الدوله در نزدیکی باب السدره یکی از درهای آستان حسینی، ساخته بود. این مدرسه تا زمان دوره صفوی تحت حمایت و توجّه بود، امّا بعد از فروپاشی دولت صفوی رو به ویرانی نهاد. سرانجام در سال ۱۳۵۴ق (۱۹۳۵ م) به علّت احداث خیابانی که آستان حسینی را احاطه می‌کرد، این مدرسه کاملاً ویران شد.
عضد الدوله در سال ۳۷۱ق (۹۸۲ م) مدرسه دیگری در شهر کربلا در کنار صحن کوچک بنا کرد و این صحن کوچک را نیز از سمت شرق به صحن روضه حسینی ضمیمه کرد. این صحن کوچک آرامگاه سلاطین آل بویه است. امّا این مدرسه و صحن کوچک بعدها از بین رفتند.
آستانه حسینی(ع) و آستان عباس(ع) هر دو از بزرگترین مدارس علمی کربلا بوده و تمامی حجره‌های اطراف این دو صحن تا نیمه اول قرن چهاردهم هجری مملو از طلاب علوم دینی بود و ایوان‌های سرپوشیده نیز تا نیمه دوم قرن چهاردهم هجری محل تدریس بود. اما بعدها تدریس از صحن به مدارس انتقال یافت.
مشهورترین مدرسه‌های علمی دینی شهر کربلا از این قرارند:
| ردیف | نام مدرسه | توضیحات |
|---|---|---|
| ۱ | مدرسه سردار حسن خان | این مدرسه را سردار حسن خان قزوینی در سال ۱۱۸۰ق (۱۷۶۷ م) بنا کرد و در سمت شمال شرقی آستان حسینی واقع شده است. در جریان تخریب مرکز شهر توسط دستگاه‌های دولتی، مدرسه سردار حسن خان از بین رفت. |
| ۲ | مدرسه سید مجاهد | این مدرسه در بازار بزرگ التجار در نزدیکی آرامگاه مؤسس آن، سید محمد مجاهد طباطبایی، قرار دارد. این مدرسه در سال ۱۲۷۰ق (۱۸۵۴ م) احداث شد و در سال (۱۹۸۰ م)، به دلیل احداث خیابان المشاه که دو روضه (آستان) را به هم متّصل می‌کرد، از این بین رفت. |
| ۳ | مدرسه صدر اعظم نوری | این مدرسه در سمت غرب صحن آستان حسینی قرار می‌گیرد. شیخ عبدالحسین تهرانی آن را ساخت و در سال (۱۹۴۸ م) به علّت احداث خیابان الحائر که در محدوده آستان حسینی است، ویران شد. |
| ۴ | مدرسه زینبیه | این مدرسه در سال ۱۲۷۶ق (۱۸۶۰ م) توسط ناصرالدین شاه قاجار و با فعّالیت شیخ عبدالحسین تهرانی ساخته شد. به علّت ساخت خیابان المشاه که آستان حسینی را دربرمی گیرد، مدرسه زینبیه در سال ۱۳۶۸ق (۱۹۴۸ م) ویران شد. |
| ۵ | مدرسه بزرگ هندی | این مدرسه در کوچه الزعفرانی و نزدیک آستان حسینی قرار دارد. در اواخر قرن ۱۳ هجری احداث شد و از دو طبقه با ۲۲ اتاق تشکیل شده است. |
| ۶ | مدرسه باد کوبه (ترک) | در سال ۱۲۷۰ق (۱۸۵۴ م)، حاج باد کوبی این مدرسه را تأسیس کرد و تولیت آن هم به عهده شیخ محمد کرباسی بود و در کوچه الداماد که بین دو روضه قرار داشت. این مدرسه در سال (۱۹۸۰ م) به علّت گسترش خیابان بین دو آستان، از بین رفت. |
| ۷ | مدرسه بقعه | سید علی نقی طباطبایی در سال ۱۲۸۹ق (۱۸۷۲ م) این مدرسه را بنا نهاد. این مدرسه در خیابان امام علی علیه‌السلام در کنار حرم سید محمّد مجاهد طباطبایی قرار داشت. مدرسه بقعه نیز در سال (۱۹۸۰ م)، به دلیل احداث خیابان بین دو حرم، از بین رفت. |
| ۸ | مدرسه سلیمیه | این مدرسه در کوچه مسجد سید علی نقی طباطبایی قرار دارد. توسط حاج محمّد سلیم خان شیرازی در سال ۱۲۵۰ق (۱۸۳۴ م) بنا شد. مسئولیت آن به عهده سید مرتضی طباطبایی بود بعد از فوت او، نوه‌اش سید محمّد طباطبایی، مسئولیت آن را به عهده گرفت، امّا پس از دستگیری او در سال (۱۹۹۱ م) به تصرف (نیروهای دولتی) درآمد. |
| ۹ | مدرسه مهدیه | این مدرسه در کوچه مجاور دفتر اداری رئیس خاندان رشدی قرار دارد. توسط شیخ مهدی، پسر شیخ علی بن شیخ جعفر کاشف الغطاء در سال ۱۲۸۴ق (۱۸۶۷ م) احداث شد. مدرسه مهدیه بعدها به تسخیر مقامات نظام سرنگون شده (صدام) درآمد. |
| ۱۰ | مدرسه میرزا کریم شیرازی | این مدرسه در محلّه عباسیه شرقی قرار گرفته است و سال ۱۲۸۷ق (۱۸۷۰ م) ساخته شد. سید علی محمّد موسوی شیرازی در سال ۱۳۰۸ق (۱۸۹۱ م) این مدرسه را بازسازی کرد. بعد از ترور شیخ کعبی در سال ۱۳۹۴ق (۱۹۷۴ م) مدرسه میرزا کریم شیرازی زیر سلطه بعثی‌ها قرار گرفت. |
| ۱۱ | مدرسه کوچک هندی | این مدرسه به نام مدرسه «تاج محل» هم شناخته می‌شود و در یکی از کوچه‌هایی که از بازار التجار به خیابان امام علی علیه‌السلام راه دارد، قرار گرفته است. در سال ۱۳۰۰ق (۱۸۸۲ م) زن هندی فاضلی به نام تاج محلی این مدرسه را ساخت و برای سید علی نقی طباطبایی وقف کرد. |
| ۱۲ | مدرسه ابن فهد حلّی | : این مدرسه در سال ۱۳۸۵ق (۱۹۶۵ م) تأسیس شد. در خیابان باب القبله یا خیابان ابو الفهد قرار ارد. مدرسه ابن فهد حلّی، دوبار تجدید بنا شده و آخرین بازسازی آن، به دستور سید محسن طباطبایی حکیم صورت گرفته است. |
| ۱۳ | مدرسه بروجردی | این مدرسه در خیابان المخیم واقع شده است. سید حسین بروجردی دستور ساخت این مدرسه را داد امّا این کار در روزگار او به اتمام نرسید و سید عبدالهادی شیرازی، در سال ۱۳۸۱ق (۱۹۶۱ م) آن را تکمیل کرد. تولیت آن نیز برعهده شیخ نصرالله خلخالی بود که وزارت اوقاف عراق در سال ۱۳۹۵ق (۱۹۷۵ م) آن را تصاحب کرد. |
| ۱۴ | مدرسه شریف العلما | این مدرسه در یکی از فرعی‌های خیابان باب القبله واقع شده است. این مدرسه به دستور سید محسن طباطبایی برای وقف و اهدا به طلاب علوم دینی ساخته شد. در سال ۱۴۰۳ق (۱۹۸۳ م) بعثی‌ها آن را تصرف کردند. |
| ۱۵ | مدرسه امام باقر | این مدرسه در محلّه باب الخان، در نزدیکی میدان الفسحه واقع شده است. سید عمادالدین محمّد باقر بحرانی آن را در سال ۱۳۸۱ق (۱۹۶۱ م) بنا کرد. این مدرسه پس از دستگیری مؤسس آن در سال ۱۳۹۵ق (۱۹۷۵ م)، به اشغال بعثی‌ها درآمد. |
| ۱۶ | مدرسه حسنیه | این مدرسه در فاصله ۳۰ متری شمال آستان عباسی قرار گرفته است. در زمینی به مساحت ۴۰۰ متر احداث شده و شامل ۲۸ اتاق می‌شود که برای سکونت طلاب علوم دینی است. این مدرسه در سال ۱۴۱۱ق (۱۹۹۱ م) بعد از این که به تصاحب وزارت اوقاف درآمد، تخریب شد. |
| ۱۷ | مدرسه مازندرانی | این مدرسه در محلّه المخیم واقع شده است. شیخ محمّد مهدی مازندرانی آن را تأسیس کرد. بعد از مهاجرت مدیران و ناظران این مدرسه در سال ۱۳۸۰ق (۱۹۶۰ م) حکومت آن را به اشغال خود درآورد. |
| ۱۸ | مدرسه خوئی | سیدابوالقاسم خوئی، آن را در سال ۱۳۹۵ق (۱۹۷۵ م) تأسیس کرد که بعد از وفات او در سال ۱۴۱۳ق (۱۹۹۲ م) به تصرف بعثی‌ها درآمد. |
| ۱۹ | مدرسه خطیب | این مدرسه در محلّه المخیم قرار دارد، توسط شیخ محمّد خطیب در سال ۱۳۵۷ق (۱۹۳۷ م) ساخته شد. |
| ۲۰ | دبستان امام صادق(ع) | این مدرسه در محل خانه سید حسن قمی احداث شد. بعد از تجدید بنای آن در دوره سید حسین بروجردی، به مدرسه‌ای دینی تغییر یافت و بعد از درگذشت آیت الله بروجردی، تولیت آن به سید عبدالهادی شیرازی سپرده شد. این مدرسه در سال ۱۴۱۱ق (۱۹۹۱ م) بخاطر تعریض خیابان القبله تخریب شد. |
| ۲۱ | دبیرستان امام صادق(ع) | این مدرسه در کنار خیابان قدیمی که به بغداد منتهی می‌شود و مقابل رودخانه حسینی قرار دارد. سید محمد شیرازی، با گروهی از علما آن را در سال ۱۳۸۵ق (۱۹۶۵م) احداث کرد. |
| ۲۲ | مدرسه اوّل حافظان قرآن | سید مهدی شیرازی، قبل از وفاتش در سال ۱۳۸۰ق (۱۹۷۰ م) آن را تأسیس کرد. این مدرسه نزدیک حسینیه تهرانی قرار دارد. |
فعالیت‌های سیاسی در حوزه کربلا
انقلاب مشروطه ایران و عثمانی همان‌گونه که حوزه نجف را متلاطم کرد، بر حوزه کربلا نیز تأثیراتی گذاشت؛ با این تفاوت که کربلایی‌ها موضع منفی نسبت به مشروطه داشتند. به همین خاطر علمایی مثل شیخ عبدالکریم حائری برای دوری‌گزینی از سیاست در دوره حضور در عراق، به کربلا رفتند. البته این بدان معنا نبود کربلایی‌ها غیر سیاسی یا جملگی مشروطه‌ستیز بودند. سید اسماعیل صدر (۱۳۳۸ – ۱۲۵۸) که از دخالت در امور غیردینی خودداری می‌کرد، در مورد رفتارهای استبدادی محمدعلی شاه، به وجوب محاربه با محمد علی شاه فتوا داد.
محمد تقی شیرازی که پس از سید یزدی مرجع شیعیان بود، عَلَم مبارزه با انگلیسی‌ها را از کربلا برافراشت، کربلا مرکز رهبری انقلاب ثورة العشرین شد و روحانیون کربلا موفق شدند تحت رهبری میرزای شیرازی دوم، اداره خودمختار و مستقل شهر کربلا را تجربه کنند.
در سال ۱۹۷۲م دولت عراق به خاطر اختلافاتی که با محمدرضا شاه داشت، تعداد زیادی از ایرانی‌ها من‌جمله روحانیون را از عراق اخراج کرد. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، بعثی‌ها بار دیگر ایرانی‌ها را از عراق اخراج کردند.
اخراج اجباری علمای ایرانی از عراق باعث آسیب دیدن حوزه نجف و کربلا شد؛ و بیشتر این آسیب‌ها متوجه حوزه علمیه کربلا شد؛ زیرا با وجود آیت الله خوئی، حوزه نجف فعالیت علمی خود را مثل گذشته ادامه داد و علما و طلاب به نجف مهاجرت کردند؛ اما حوزه کربلا از علما خالی شد. علت دیگر از رونق افتادن حوزه علمیه کربلا این بود که علمای کربلا در قبال مسائل سیاسی مخصوصا مباحثی که به شعائر دینی مرتبط بود، آشکارا موضع می‌گرفتند به همین خاطر حاکمان وقت با آنها درگیر می‌شدند. افزون بر این، کربلا در طول تاریخ در معرض تهاجم‌ها بود و این تهاجم‌ها بر حرکت علمی در این شهر تأثیر منفی می‌گذاشت اما نجف اینگونه نبود.
در نیمه دوم قرن بیستم برخی اولاد میرزای شیرازی در کربلا به رهبری سید محمد شیرازی شعله مبارزه سیاسی را در کربلا روشن نگه داشتند. هرچند آغاز تأثیرگذاری حوزوی سید محمد شیرازی با افزایش تنش میان نجف و کربلا همراه شد و مراجع نجف، مجتهد بودن او را تأیید نکردند. تبعید سید محمد شیرازی از عراق سبب شد که کربلایی‌ها فعالیت سیاسی خود را در بیرون از مرزهای کشورشان ادامه دهند.
برخی از بزرگان حوزه کربلا
از مراجع تقلیدی که در دوره‌های اخیر در این حوزه سکنی گزیده بودند می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:
مجلات و نشریات حوزه کربلا
در حوزه علمیه کربلا مجلات و نشریاتی منتشر می‌گردد که نام برخی از آنان به شرح زیر است:
- مجلة الاخلاق و الاداب؛
- مجلة اجوبة مسائل الدینیة؛
- مجلة منابع الثقافة الاسلامیة؛
- مجلة مبادی الاسلام(انگلیسی)؛
- مجلة نداءالاسلام؛
- مجلة صوت الاسلام؛
- مجلة صوت العترة؛
- مجلة ذکریات المعصومین؛
- مجلة القدوة؛
- مجلة اعلام الشیعة؛
- مجلة القرآن یهدی؛
- مجلة صوت المبلغین؛
- مجلة صوت الشباب.
کتابخانه‌های حوزه کربلا
در گذشته کتابخانه‌های عمومی و خصوصی زیادی در حوزه علمیه کربلا بود اما امروزه برخی از آنها وجود ندارد و یا با کتابخانه‌های دیگر ادغام شده‌اند.
- کتابخانه شهرستانی؛
- کتابخانه سید کاظم رشتی؛
- کتابخانه فراهانی؛
- کتابخانه مولی برغانی؛
- کتابخانه طهرانی؛
- کتابخانه مازندرانی؛
- کتابخانه سید عبدالحسین کلیدار؛
- کتابخانه قزوینی؛
- کتابخانه شیخ خوئی؛
- کتابخانه بغدادی؛
- کتابخانه سید عاشور؛
- کتابخانه أبی الحب؛
- کتابخانه سید حائری؛
- کتابخانه سید محمد باقر الحجة؛
- کتابخانه سید عبدالحسین الحجة؛
- کتابخانه سید محمد حسین مرعشی؛
- کتابخانه سید مرتضی کلیدار؛
- کتابخانه حسن اخباری؛
- کتابخانه شیخ علی یزدی؛
- کتابخانه سید هاشم قزوینی؛
- کتابخانه سید کاشانی حائری؛
- کتابخانه میرزا محمد تقی مرعشی شهرستانی؛
- کتابخانه شیخ قمی حائری؛
- کتابخانه خراسانی؛
- کتابخانه شیخ سنقری؛
- کتابخانه «آغامیر» قزوینی؛
- کتابخانه سید قمی؛
- کتابخانه سید محمد رضا بهبهانی؛
- کتابخانه سید میرزا مهدی شیرازی؛
- کتابخانه خطیب؛
- کتابخانه بحرانی؛
- کتابخانه شیخ محمد مهدی مازندرانی؛
- کتابخانه سید عباس کاشانی حائری؛
- کتابخانه علامه اعلمی؛
- کتابخانه سید محمد طباطبائی؛
- کتابخانه سید محسن کشمیری؛
- کتابخانه شیخ عبدالزهراء؛
- کتابخانه سید احمد فالی؛
- کتابخانه شیخ جاسم اخباری؛
- کتابخانه سید مرتضی قزوینی؛
- خزانة سید کاظم نقیب؛
- کتابخانه یوسف الاشیقر؛
- کتابخانه سید عبدالرزاق الوهاب؛
- کتابخانه سید سلمان هادی آل طعمة؛
- کتابخانه الراجة محمود آباد؛
- کتابخانه مرکزیة؛
- کتابخانه سید الشهداء الحسین(ع)؛
- کتابخانه أبی الفضل العباس(ع)؛
- کتابخانه القرآن الحکیم؛
- کتابخانه سیدة زینب الکبری؛
- کتابخانه مدرسة البادکوبة؛
- کتابخانه جعفریة؛
- کتابخانه الروضة الحسینیة؛
- کتابخانه النهضة ألإسلامیة.
پانویس
- ↑ سید کباری، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، ص۲۵۶
- ↑ سید کباری، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، ص۲۵۶
- ↑ سید کباری، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، ص۲۶۱-۲۵۸
- ↑ حاج سید جوادی، دائره المعارف تشیع، ج ۱۴، ص۷۵
- ↑ سید کباری، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، ص۲۶۲
- ↑ دائره المعارف تشیع، ج ۱۴، ص۷
- ↑ دائره المعارف تشیع، ج ۱۴، ص۸۷
- ↑ مظفر، تاریخ شیعه، ص۱۶۷
- ↑ دائره المعارف تشیع، ج ۱۴، ص۸و۷
- ↑ سید کباری، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، ص۲۶۹-۲۶۸
- ↑ دائره المعارف تشیع، ج ۱۴، ص۸۷
- ↑ سید کباری، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، ص۲۶۹
- ↑ انصاری، معماری کربلا در گذر تاریخ، ص۱۵۹-۱۵۸
- ↑ انصاری، معماری کربلا در گذر تاریخ، ص۱۵۶
- ↑ حاج سید جوادی، دائره المعارف تشیع، ج ۱۴، ص۹
- ↑ انصاری، معماری کربلا در گذر تاریخ، ص۱۶۹-۱۶۱
- ↑
- ↑ شاهرودی، تاریخ الحرکة العلمیة فی کربلاء، ص۱۷۶
- ↑ شاهرودی، تاریخ الحرکة العلمیة فی کربلاء، ص۲۱۳-۲۱۰
- ↑
- ↑ سید کباری، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، ص۲۷۴
- ↑ سید کباری، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، ص۲۷۶
- ↑ شاهرودی، تاریخ الحرکة العلمیة فی کربلاء، ص۳۲۵-۳۰۳
منابع
- سیدکباری، سید علیرضا، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، امیرکبیر، تهران، ۱۳۷۸ش.
- انصاری، محمدعلی، معماری کربلا در گذر تاریخ، انتشارات مسجد جمکران، قم، ۱۳۸۹ش.
- حاج‌سیدجوادی، احمد صدر، دائره المعارف تشیع، ج ۱۴، موسسه انتشارات حکمت، تهران، ۱۳۹۰ش.
- شاهرودی، نورالدین، ، دارالعلوم للتحقیق والطبعة والنشر والتوزیع، بیروت، ۱۹۹۰م.
- مظفر، محمدحسین، تاریخ الشیعه، مترجم: حجتی، محمدباقر، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، قم، ۱۳۷۹ش.